»» زمزمه هاى ظهور
برخى حوادث و رویدادهایى که در یکى دو سال گذشته در جهان رخ داده، بویژه انتشار اخبارى در زمینه انتظار مسیحیان براى بازگشت حضرت عیسى مسیح، علیه السلام، در آغاز هزاره سوم میلادى، شور و شوق ظهور مصلح آخرالزمان، حضرت بقیة الله الاعظم، ارواحنافداه، را در جامعه ما دامن زده است و این زمزمه را در میان بسیارى از مشتاقان و منتظران قدوم آن حضرت پدیده آورده که آیا ظهور نزدیک نیست؟ آیا نباید در آینده نزدیک در انتظار وقوع واقعه خوش ظهور بود؟ و...

حتى عده اى در این میان به پیش بینى زمان ظهور پرداخته و مردم را به آمادگى براى استقبال از قدوم حضرت مهدى، علیه السلام، در آینده اى بسیار نزدیک فرا خوانده اند!

اگر چه گسترش شور و شوق عمومى براى ظهور حضرت حجت، علیه السلام، پدیده مبارکى است و جاى این دارد که علاقه مندان آن حضرت اشتیاق ظهور را بیش از پیش در جامعه ما گسترش دهند و مردم را براى ظهور آماده سازند; اما اگر این پدیده منجر به تعیین زمان براى ظهور و امیدوار ساختن مردم به ظهور حضرت حجت، علیه السلام، در زمانى معین گردد، جاى تامل بسیار دارد. زیرا بر اساس روایات نقل شده از ائمه اهل بیت، علیهم السلام، هیچکس جز خداى تبارک و تعالى از زمان دقیق ظهور آگاهى ندارد و لذا تعیین وقت براى ظهور (توقیت) جایز نیست و هیچکس حق ندارد که بر اساس برداشتهاى شخصى خود، به پیش بینى زمان رخداد عظیم ظهور بپردازد.

براى روشن شدن بیشتر موضوع یاد شده در این مقاله در ضمن چند عنوان به بررسى جوانب مختلف موضوع تعیین زمان براى ظهور مى پردازیم.

1. انتظار، رمز پایدارى و پویایى شیعیان
پیش از این در باب مفهوم، فلسفه و کارکرد انتظار در عصر غیبت سخن گفته ایم (1) و در اینجا قصد تکرار مباحث پیشین را نداریم و تنها به ذکر خلاصه اى از این مباحث بسنده مى کنیم.

انتظار منجى از سویى عاملى براى پایدارى و شکیبایى در برابر سختیها و مشکلات عصر غیبت و از سویى دیگر عاملى براى پویایى و تحرک شیعیان و آماده باش همیشگى آنان است. بر اساس تعالیم ائمه معصومین، علیهم السلام، منتظر باید هر لحظه آماده ظهور باشد و زندگى خود را چنان سامان دهد که هر زمان که اراده خدا به ظهور تعلق گرفت بتواند با سربلندى در پیشگاه حجت خدا ظاهر شود.

به عبارت دیگر انتظار ظهور حجت در آینده اى نامشخص هم بیم دهنده و هم نویدبخش است. بیم دهنده است; چرا که منتظر با خود مى گوید شاید همین سال، همین ماه و یا همین روز ظهور رخ دهد و لذا باید آماده حضور در پیشگاه جت خدا و ارائه اعمال خود به آن حضرت باشم. و امیدبخش است; چرا که منتظر مى اندیشد شاید در آینده اى نزدیک ظهور رخ دهد و سختیها و مشکلات او به پایان برسد و لذا باید پایدارى و مقاومت ورزید و تسلیم جریانهایى که در پى غارت سرمایه هاى ایمانى و اعتقادى اند نشد.

با توجه به مطالب یاد شده مى توان گفت که تعیین زمان براى ظهور بر خلاف مفهوم و فلسفه انتظار است و چه بسا منتظر را به سستى و یا ناامیدى بکشد. زیرا وقتى گفته شود که تا فلان زمان مشخص، هر چند آینده اى نه چندان دور، ظهور به وقوع نخواهد پیوست، ما به طور طبیعى دچار سکون و رکود مى شویم و به این بهانه که هنوز تا ظهور فاصله داریم از به دست آوردن آمادگى لازم براى ظهور خوددارى مى کنیم.

از سویى دیگر اگر ظهور به هر دلیل در زمانى که به ما وعده داده شده رخ ندهد ما دچار ناامیدى و یاس مى شویم و چه بسا که در اصل اعتقاد به ظهور منجى آخرالزمان نیز دچار تردید شویم. این نکته اى است که در روایات نیز مورد توجه قرار گرفته است.

از جمله در روایتى که فضیل بن یسار از امام محمد باقر، علیه السلام، نقل کرده، آن حضرت در پاسخ این پرسش که «آیا براى این امر (برخاستن قائم، علیه السلام) وقت (مشخص) وجود دارد، فرمود:

کذب الوقاتون، کذب الوقاتون، کذب الوقاتون، ان موسى، علیه السلام، لما خرج وافدا الى ربه واعدهم ثلاثین یوما، فلما زاده الله على الثلاثین عشرا قال قومه: قد اخلفنا موسى فصنعوا ما صنعوا... (2)

کسانى که براى این امر وقت تعیین مى کنند، دروغ مى گویند (آن حضرت سه مرتبه این سخن را تکرار کرد و آنگاه فرمود: ) زمانى که موسى، علیه السلام، قومش را براى رفتن به قرارى که با پروردگارش داشت ترک کرد، به آنها وعده داد که تا سى روز دیگر برمى گردد، اما زمانى که خداوند ده روز دیگر بر آن سى روز افزود، قومش گفتند: موسى خلاف وعده کرد پس آن کردند که کردند...

داستان ارتداد قوم یهود و گوساله پرست شدن آنها در پى تاخیر ده روزه حضرت موسى در تاریخ مشهور است و این هشدارى است به همه کسانى که در پى تعیین وقت براى ظهورند.

آنچه در روایت امام باقر، علیه السلام، در مورد فلسفه تعیین نشدن وقت ظهور آمده بود، به بیانى دیگر در روایتى که از امام موسى کاظم، علیه السلام، نقل شده، آمده است. آن حضرت در این زمینه مى فرماید:

فلو قیل لنا: ان هذا الامر لا یکون الى مائتى سنة او ثلاث مائة سنة لقست القلوب و لرجع عامة الناس عن الاسلام، ولکن قالوا: ما اسرعه و ما اقربه تالفا لقلوب الناس و تقریبا للفرج. (3)

اگر به ما گفته شود: این امر [ظهور قائم] تا دویست سال و یا سیصد سال دیگر واقع نمى شود; دلها سخت مى شد و بیشتر مردم از اسلام برمى گشتند. اما گفته اند: این امر چه باشتاب پیش مى آید و چه نزدیک است! تا دلهاى مردم الفت گیرد و فرج نزدیک احساس شود.

بنابراین همه نویسندگان و گویندگانى که به عشق امام عصر، علیه السلام، قلم مى زنند و سخن مى رانند باید تلاش خود را متوجه اصل قضیه انتظار فرج، منتظر نگه داشتن مردم، حفظ شادابى و سرزندگى انتظار در آنها و یادآورى وظایف منتظران کنند و از نوشته ها و سخنانى که مردم را بدون دلیل به وقوع ظهور در وقت مشخصى امیدوار مى کند، خوددارى نمایند.

2. ظهور ناگهانى فرا مى رسد
در بسیارى از روایاتى که از پیامبر گرامى اسلام، صلى الله علیه وآله، و امامان معصوم، علیهم السلام، نقل شده، این نکته مورد تاکید قرار گرفته که ظهور نیز همانند قیامت، ناگهانى و غیرمنتظره فرا مى رسد و زمان آن را هیچکس جز خداوند حکیم نمى داند. از جمله در روایتى که امام رضا، علیه السلام، به واسطه پدران بزرگوارش از پیامبر اکرم، صلى الله علیه وآله، نقل مى کند چنین آمده است:

ان النبى، صلى الله علیه وآله، قیل له: یا رسول الله متى یخرج القائم من ذریتک؟ فقال، علیه السلام: مثله مثل الساعة التى «لا یجلیها لوقتها الا هو ثقلت فى السموات و الارض لا یاتیکم الا بغتة (4) ». (5)

به پیامبر، صلى الله علیه وآله، عرض شد: اى رسول خدا آن قائم که از نسل شماست چه وقت ظهور مى کند؟ آن حضرت فرمود: ظهور او مانند قیامت است. «تنها خداوند است که چون زمانش فرا رسد آشکارش مى سازد. فرارسیدن آن بر آسمانیان و زمینیان پوشیده است. جز به ناگهان بر شما نیاید».

امام باقر، علیه السلام، نیز در تفسیر این آیه شریفه:

هل ینظرون الا الساعة ان تاتیهم بغتة و هم لا یشعرون. (6)

آیا چشم به راه چیزى جز آن ساعتند که ناگاه و بى خبرشان بیاید؟

مى فرماید:

هى ساعة القائم، علیه السلام، تاتیهم بغتة. (7)

مراد از ساعت، ساعت [قیام] قائم، علیه السلام، است که ناگهان برایشان بیاید.

حضرت صاحب الامر، علیه السلام، نیز در یکى از توقیعات خود بر این نکته تاکید مى ورزند که ظهور ناگهانى و دور از انتظار فرا مى رسد:

فان امرنا بغتة فجاة حین لا تنفعه توبة و لا ینجیه من عقابنا ندم على حوبة. (8)

فرمان ما به یکباره و ناگهانى فرا مى رسد و در آن زمان توبه و بازگشت براى کسى سودى ندارد و پشیمانى از گناه کسى را از کیفر ما نجات نمى بخشد.

این دسته از روایات از یک سو هشدارى است به شیعیان که در هر لحظه آماده ظهور حجت حق باشند و از سویى دیگر تذکرى به همه کسانى که در پى تعیین وقت براى ظهورند.

3.نهى از تعیین وقت براى ظهور
چنانکه گفته شد تعیین وقت براى ظهور جایز نیست و بر اساس روایات معصومین، علیهم السلام، ما وظیفه داریم کسانى را که به تعیین وقت براى ظهور مى پردازند تکذیب کنیم. در اینجا براى آشنایى شما عزیزان به برخى از این روایات اشاره مى کنیم.

امام صادق، علیه السلام، در روایتى خطاب به محمدبن سلم مى فرماید:

یا محمد، من اخبرک عنا توقیتا فلاتهابن ان تکذبه، فانا لانوقت لاحد وقتا. (9)

اى محمد! هر کس براى تو خبرى از ما درباره تعیین وقت [ظهور] نقل کرد در تکذیب او درنگ نکن; زیرا ما [اهل بیت] براى هیچکس وقت ظهور را تعیین نکرده ایم.

در روایت دیگرى وقتى «مهزم » به امام صادق، علیه السلام، عرض مى کند:

جعلت فداک، اخبرنى عن هذا الامر الذى ننتظر، متى هو؟

فدایت شوم، در مورد این امرى که ما در انتظار آنیم، مرا آگاه کنید که چه زمانى واقع مى شود؟

آن حضرت مى فرماید:

یا مهزم کذب الوقاتون و هلک المستعجلون، و نجا المسلمون. (10)

اى مهزم! آنان که [براى این امر] تعیین وقت مى کنند دروغ مى گویند و آنها که [در این امر] شتاب مى کنند نابود مى شوند و کسانى که تسلیم مى شوند نجات مى یابند.

همچنین در توقیعى که از ناحیه مقدسه صاحب الزمان، علیه السلام، در پاسخ به پرسشهاى «اسحاق بن یعقوب » وارد شده چنین مى خوانیم:

و اما ظهور الفرج فانه الى الله تعالى ذکره، و کذب الوقاتون. (11)

اما آشکار شدن فرج، به اراده خداوند است و آنان که [براى ظهور] وقت تعیین مى کنند دروغ مى گویند.

توجه به روایات یاد شده بخوبى این نکته را بر ما روشن مى سازد که ما نه تنها حق نداریم به استناد برخى رویدادهاى اجتماعى و یا حوادث طبیعى به پیش بینى زمان ظهور و تعیین وقت براى آن بپردازیم. بلکه بر ما لازم است که ادعاى کسانى را که مدعى دانستن زمان ظهورند تکذیب کنیم و جلوى نشر این گونه ادعاها را بگیریم.

فلسفه این حکم نیز روشن است; شما تصور کنید اگر هر از چند گاهى زمانى براى ظهور تعیین شود و ظهور به وقوع نپیوندد چه پیش خواهد آمد. آیا مردم رفته رفته ناامید نمى شوند و اعتقاد خود را نسبت به اصل اندیشه مهدویت و ظهور منجى از دست نمى دهند؟ بنابراین باید بسیار مواظب بود و اجازه نداد که «انتظار فرج » به عنوان ارزشمندترین سرمایه اعتقادى شیعه در عصر غیبت بازیچه دست جاهلان و یا شهرت طلبان گردد.

4. ظهور را از نزدیک ببینیم
اگر چه ما از تعیین زمان براى ظهور نهى شده ایم اما این بدان معنا نیست که با موضوع ظهور به عنوان واقعه اى دور از دسترس که در آینده اى دور و نامعلوم به وقوع مى پیوندد برخورد کنیم، بلکه باید همواره خود را در چند قدمى ظهور ببینیم و امیدوار باشیم که در زمان حیات خود، ظهور حضرت حجت، علیه السلام، را درک کنیم.

این نکته اى است که از مجموع روایاتى که در این زمینه از ائمه معصومین، علیهم السلام، نقل شده استفاده مى شود; که از جمله مى توان به بخشى از دعاى عهد که از امام صادق، علیه السلام، نقل شده، اشاره کرد. در بخشى از دعاى یاد شده چنین مى خوانیم:

اللهم اکشف هذه الغمة عن هذه الامة بحضوره و عجل لنا ظهوره انهم یرونه بعیدا و نریه قریبا... (12)

بارخدایا! اندوه و دلتنگى این امت را با حضور ولى خود برطرف ساز و در ظهور او شتاب کن. دیگران ظهور او را دور مى بینند ولى ما آن را نزدیک مى بینیم...

5. توجه به نشانه هاى ظهور
بخش عمده اى از روایاتى که در زمینه مهدویت و انتظار از پیامبر گرامى اسلام، صلى الله علیه وآله، امامان معصوم، علیهم السلام، نقل شده مربوط به نشانه هاى ظهور است. که این نشانه ها عبارتند از برخى رویدادهاى اجتماعى مانند جنگها، شورشها، کشته شدن افرادى خاص، زوال برخى حکومتها و...; برخى رویدادهاى طبیعى مانند، سیلهاى ویرانگر، قحطى، خشکسالى، خورشیدگرفتگى و ماه گرفتگى غیر عادى و... و همچنین برخى حوادث غیرعادى مانند برخاستن ندایى در آسمان که نام قائم، علیه السلام، را در همه جا طنین انداز مى سازد. (13)

چنانکه در روایات تصریح شده وقوع برخى از نشانه هاى یاد شده حتمى است و تا آنها واقع نشوند ظهور رخ نخواهد داد. برخى از آنها نیز غیر حتمى بوده و چه بسا که واقع نشوند. این نشانه ها از یک سو هشدار و آماده باشى براى منتظران و از سویى راهى براى شناخت ادعاهاى بى اساس و مدعیان دروغین مهدویت و به عبارت دیگر وسیله اى براى حفظ مردم از درافتادن در خطا و اشتباه است. بنابراین همه ما وظیفه داریم که نشانه هاى ظهور را بر اساس روایات صحیح و قابل اعتماد بشناسیم و از کم و کیف آنها بدرستى آگاه شویم تا هر ادعایى را بدون دلیل نپذیریم.

6. دعا براى تعجیل فرج
یکى از وظایف اصلى ما در دوران غیبت دعا و استغاثه به درگاه الهى براى تعجیل فرج است و هیچ چیز نباید ما را از این وظیفه باز دارد.

چنانکه در توقیعى که از طرف وجود مقدس امام عصر، علیه السلام، صادر شده مى خوانیم:

و اکثروا الدعاء لتعجیل الفرج فان ذلک فرجکم. (14)

براى تعجیل فرج بسیار دعا کنید، که فرج شما در همان است.

این دعا و استغاثه ضمن اینکه اسباب نزدیک شدن فرج مولایمان حضرت صاحب الامر، علیهم السلام، را فراهم مى کند موجبات ارتباط مستمر و همیشگى ما با آن حجت الهى را فراهم آورده و جلوى یاس و نومیدى ما را در دوران طولانى غیبت مى گیرد.

بنابراین شایسته است که همه منتظران امام عصر، علیه السلام، که امیدوارند در این زمانها شاهد ظهور آن حضرت باشند، بیش از پیش به دعا و توسل براى تعجیل فرج روى آورند و آتش سوزان سینه خود را با خنکاى دعاهاى دلنشینى همچون دعاى عهد، دعاى ندبه، زیارت آل یاسین و دیگر ادعیه و توسلات، آرامش بخشند. باشد تا خداوند رحمان بر همه ما ترحم کند و ظهور پربرکت آن امام انس و جان را نزدیک سازد.

سخن خویش را با بیان بخشى از دعاهایى که مرحوم سید بن طاووس آن را در «جمال الاسبوع » نقل کرده و مرحوم شیخ عباس قمى نیز آن را با عنوان «دعا در غیبت امام زمان، علیه السلام » در «مفاتیح الجنان » آورده است، به پایان مى بریم. با امید به اینکه خداوند همه ما را در دوران غیبت ثابت قدم بدارد و از فتنه ها و آشوبهاى این زمان حفظ کند.

اللهم فثبتنى على دینک و استعملنى بطاعتک و لین قلبى لولى امرک و عافنى مما امتحنت به خلقک و ثبتنى على طاعة ولى امرک الذى سترته عن خلقک و باذنک غاب عن بریتک و امرک ینتظر و انت العالم غیر المعلم بالوقت الذى فیه صلاح امر ولیک فى الاذن له باظهار امره و کشف سره فصبرنى على ذلک حتى لا احب تعجیل ما اخرت و لا تاخیر ما عجلت و لا کشف ما سترت و لا البحث عما کتمت و لا انازعک فى تدبیرک و لا اقول لم و کیف و ما بال ولى الامر لا یظهر و قد امتلات الارض من الجور و افوض امورى کلها الیک.

خداوندا! بر دین خود پایدارم دار و مرا به طاعت خود وادار ساز. قلبم را براى ولى امرت نرم کن و مرا از آنچه آفریدگانت را با آن مى آزمایى معاف فرما و مرا به طاعت ولى امرت ثابت قدم بدار. همو که از آفریدگانت نهانش داشتى و به اذن تو از دیده ها پنهان شد و فرمان تو را انتظار مى کشد.

تو دانایى به وقتى که به صلاح ولى امر توست تا اجازه اش دهى امرش را آشکار کند و پرده (غیبت)اش را بردارد، بى آنکه تو را معلمى باشد. پس مرا بر این امر شکیبا ساز تا دوست ندارم تعجیل در آنچه را که تو به تاخیر انداخته اى و تاخیر در آنچه تو تعجیلش را خواسته اى و پرده برداشتن از آنچه تو پوشیده اش داشته اى و کاوش در آنچه تو نهانش داشته اى و به ستیز برنخیزم با تو در آنچه که تدبیر فرموده اى و نگویم: براى چه، چگونه و چرا ولى امر ظهور نمى کند، با اینکه زمین از ستم پر شده است؟ و همه کارهایم را به تو واگذارم.


پى نوشتها:

1. ر.ک: نگارنده، «نقش انتظار در پویایى جامعه اسلامى »، موعود، پیش شماره 2، آذر 1375; «چشم به راه حجت در آرزوى منجى »، موعود، ش 15، مرداد و شهریور 1378.

2. الکلینى، محمد بن یعقوب، الکافى، ج 1، ص 5; النعمانى، محمد بن ابراهیم، الغیبة، ص 294، ح 13; الطوسى، محمدبن الحسن، الغیبة، ص 261.

3. الکلینى، محمدبن یعقوب، همان، ص 369، ح 6; النعمانى، محمد بن ابراهیم، همان، ص 295، ح 14; الطوسى، محمدبن الحسن، همان، ص 207.

4. سوره اعراف (7)، آیه 187.

5. الصدوق، محمدبن على بن الحسین، کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 372.

6. سوره زخرف (43)، آیه 66.

7. المجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج 24، ص 164، ح 4.

8. همان، ج 52، ص 176.

9. النعمانى، محمد بن ابراهیم، همان، ص 289، ج 3; الطوسى، محمدبن الحسن، همان، ص 262.

10. الکلینى، محمد بن یعقوب، همان، ص 368، ح 2; النعمانى، محمد بن ابراهیم، همان ص 197 و 198، ح 8; الطوسى، محمدبن الحسن، همان، ص 262.

11. الصدوق، محمدبن على بن الحسین، کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 483، ح 4; الطوسى، محمد بن الحسن، همان، ص 176.

12. المجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج 102، ص 111.

13. ر.ک: المفید، محمد بن محمد نعمان، الارشاد فى معرفة حجج الله على العباد، ص 356-361; الصدر، السید محمد، تاریخ الغیبة الکبرى، ص 442 به بعد.

14. المجلسى، محمدباقر، همان، ج 53، ص 177.


نوشته های دیگران ()
نویسنده متن فوق: » مهدی حاجی نژاد ( شنبه 86/2/8 :: ساعت 8:51 عصر )

---

»» لیست کل یادداشت های این وبلاگ
عکس هایی برای عاشقان مولا
[عناوین آرشیوشده]